عوارض شیمی درمانی

عوارض شیمی درمانی می تواند ناخوشایند باشد، اما برای برخی از افراد این اثرات خفیف است. بیش از 100 داروی شیمی درمانی مختلف وجود دارد، اما داروهای مختلف عوارض جانبی متفاوتی ایجاد می کنند.

معمولا پزشک در مورد عوارض جانبی داروها به شما توضیح خواهد داد. اکثر عوارض شیمی درمانی کوتاه مدت هستند و پس از پایان درمان از بین خواهند رفت. شما می توانید برای کاهش عوارض شیمی درمانی از یک سری داروها استفاده کنید.

عوارض شیمی درمانی چگونه ایجاد می شود؟

شیمی درمانی بر تمام سلول هایی که به سرعت بالا در بدن رشد می کنندو تقسیم می شوند تأثیر می گذارد. این شامل سلول های سرطانی و سلول های طبیعی می شود. به عنوان مثال سلول های خونی جدید در مغز استخوان یا سلول های دهان، معده، و اندام های تناسلی به سرعت در حال تکثیر هستند. هنگامی که شیمی درمانی به سلول های طبیعی آسیب می زند،  باعث عوارض جانبی می شود.

سرعت رشد  سلول های سرطانی بیشتر از اکثر سلول های طبیعی بدن است ، بنابراین شیمی درمانی به سلول های سرطانی آسیب می رساند و می تواند آنها را از بین ببرد.

اما برخی از انواع سلول های طبیعی نیز اغلب در حال تقسیم هستند. معمولااین اتفاق در بافت‌هایی رخ می‌دهد که نیاز به تولید سلول‌های جدید دارند  مانند پوست، مو و ناخن . شیمی درمانی می تواند به این سلول ها نیز آسیب برساند و این باعث عوارض جانبی می شود. اما بافت‌های طبیعی آسیب‌دیده می‌توانند خود را ترمیم و بازیابی کنند.

هرچند که شیمی درمانی یکی از روش‌های درمانی بسیار مؤثر برای درمان بیماری‌های سرطانی است اما در کنار مزایایی که برای بیماران دارد، همراه با عوارضی است که به صورت پایدار یا ناپایدار ایجاد می شود. در هر صورت بیمار تمامی عوارض را به جان می خرد و مشکلات بعد از آن را تحمل می کند تا نتیجه ی نهایی درمان را مشاهده نماید. عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی ممکن است بلافاصله بعد از مصرف و یا مدتی بعد بروز نمایند. شدت و میزان آن نیز با توجه به شرایط هر فرد متفاوت است و ممکن است برخی از بیماران عارضه شدیدی را تجربه نکنند. برخی از عوارض جانبی شیمی درمانی عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• احساس خستگی شدید
• ریزش مو و یا کم پشت شدن آن
• بی‌اشتهایی
• دل درد و بی‌قراری
• عفونت‌های مجاری ادراری و تناسلی
• لرزش و اختلالات حرکتی
• کاهش شدید سطح خون، شامل آنمی و لوکوپنی (کاهش تعداد سلول‌های خونی قرمز و سفید)
• تغییر در عملکرد کبد و کلیه

همانطور که توضیح دادیم، عوارض نامبرده با توجه به مواردی مانند نوع شیمی درمانی، وضعیت بیمار ، دوز داروهای مصرفی و .. در هر فرد با تفاوت هایی همراه است. همچنین، پزشکان در حین شیمی درمانی برای کنترل و مدیریت عوارض جانبی اقدامات لازم را انجام می دهند.

عوارض کوتاه مدت شیمی درمانی

اینکه آیا عوارض جانبی را تجربه می کنید یا نه، و شدت آنها به نوع و دوز داروهایی که به شما داده می شود بستگی دارد. اما اکثرعوارض شیمی درمانی کوتاه مدت و قابل مدیریت هستند. پس از توقف درمان و بهبود سلول های سالم و طبیعی، عوارض و علائم مرتبط با دارو به تدریج از بین می روند.

گاهی اوقات شیمی درمانی باعث عوارض طولانی مدت می شود که از بین نمی روند. اینها ممکن است شامل آسیب به قلب، ریه ها، پایانه های عصبی، کلیه ها یا اندام های تناسلی باشد. داروهای مورد استفاده برای شیمی درمانی به طور مداوم در حال بهبود هستند تا بهترین نتایج ممکن را به شما بدهند و عوارض جانبی احتمالی را کاهش دهند.

رایج ترین عوارض جانبی شیمی درمانی

1. خستگی و ضعف

شیمی درمانی می تواند شما را بسیار خسته کند. خستگی می تواند با گذراندن دوره درمان افزایش یابد و ممکن است تا چند ماه پس از پایان درمان ادامه یابد. همچنین ممکن است احساس ضعف و بی انرژی بودن کنید. خستگی و ضعف از عوارض متداول شیمی درمانی است. شیمی درمانی با نابود کردن سلول‌های سرطانی و جلوگیری از رشد آنها در بدن همراه است اما در این مسیر ممکن است باعث آسیب به سلول های سالم بدن نیز شود. در شیمی درمانی سلول‌هایی که باعث تولید خون، مثل سلول‌های قرمز خون، سفید خون و پلاکت هستند نیز دچار آسیب یا تغییر می شوند این تغییرات با احساس خستگی شدید و ضعف عمومی بدن همراه می شود.

برای کاهش خستگی و ضعف پس از شیمی درمانی، می توانید اقداماتی انجام دهید که احساس کم تری را تجربه کنید، مواردی ماننداستراحت کافی، تغذیه صحیح و ورزش ملایم یا استفاده از دمنوش های آرام بخش کمک کننده هستند. همچنین، ممکن است پزشک شما برای کاهش عوارض شیمی درمانی، داروهایی را تجویز کند ، این دسته داروها به تسکین درد و یا کاهش علائم ایجاد شده کمک می کند. به هر حال، مهم است که با پزشک خود درباره عوارض و راه‌های کاهش آنها صحبت کنید.

2. کاهش تعداد پلاکت ها

اگر تعداد پلاکت شما بسیار کم باشد، برای شما تزریق پلاکت انجام خواهد شد ، پلاکت های جدید بلافاصله شروع به کار می کنند. پلاکت ها به لخته شدن خون شما کمک می کنند. اگر تعداد پلاکت ها کاهش پیدا کند، تعداد زیادی لکه های قرمز یا کبودی روی دست و پاهای شما بوجود می آید. ممکن است  شما دچار خونریزی از بینی و لثه هنگام مسواک زدن شوید.

3.افزایش خطر ابتلا به عفونت

داروهای شیمی درمانی اغلب  تولید گلبول های سفید کافی از مغز استخوان  متوقف می کند. گلبول های سفید بخشی از دفاع شما در برابر عفونت هستند. هنگامی که گلبول های سفید خون شما کم است، باکتری ها می توانند به سرعت در خون افزایش یابند.

ممکن است گلبول های سفید کافی برای مبارزه با باکتری ها نداشته باشید. بسیار مهم است که  در صورت داشتن علائم عفونت حتما با پزشک خود تماس بگیرید. اگر به سرعت درمان نکنید، برخی از عفونت ها می توانند تهدید کننده زندگی باشند. ممکن است برای کنترل عفونت قرص کافی نباشد و نیاز به تزریق  آنتی بیوتیک داشته باشید.

شیمی درمانی چگونه انجام می شود؟

شیمی درمانی در بارداری

علائم عفونت

• افزایش دمای بدن تا 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر
• احساس سرما و لرز
• سردرد
• دردناک شدن ماهیچه ها
• سرفه
• گلو درد
• درد هنگام دفع ادرار
• دمای پایین تر از حد معمول

4.تأثیر بر شنوایی

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند بر شنوایی شما تأثیر بگذارند. این معمولاً با پایان درمان بهتر می شود، اما پزشک ممکن است دوز درمان شما را کاهش دهد یا درمان شما را تغییر دهد.

5. تنگی نفس و رنگ پریدگی

شیمی درمانی باعث کاهش سطح گلبول های قرمز خون (کم خونی) می شود. گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کند. وقتی سطح گلبول های قرمز پایین است، اکسیژن کمتری به سلول های شما می رسد. این می تواند باعث تنگی نفس و رنگ پریدگی شما شود.

برای بررسی سطح گلبول های قرمز خون به طور منظم آزمایش خون می دهید. اگر سطح آن بسیار پایین باشد، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشید. پس از تزریق خون، شما کمتر دچار تنگی نفس و رنگ پریدگی خواهید شد. شما همچنین می توانید زمانی که شمارش خون شما پایین است احساس خستگی و افسردگی کنید و پس از بازگشت به حالت عادی احساس بهتری داشته باشید.

6.خوردن و آشامیدن

برخی از داروها می توانند پوشش داخلی دهان را بسیار دردناک کنند یا باعث ایجاد زخم های کوچک در دهان شوند. برخی نیز می توانند حس چشایی شما را برای مدتی تغییر دهند. شیمی درمانی می تواند بر اشتهای شما تأثیر بگذارد.

اگر واقعاً تا چند روز پس از درمان تمایلی به غذا خوردن ندارید، زیاد نگران نباشید. بعدا می توانید کالری از دست رفته را جبران کنید. با این حال، نوشیدن مهم است. پزشک یا پرستار شما می تواند به هر سوالی در مورد آنچه که باید بخورید یا نباید بخورید پاسخ دهد.

7.اسهال و یبوست

برخی از داروهای شیمی درمانی ممکن است پوشش روده شما را تحریک کرده و باعث اسهال شوند. این معمولا در چند روز اول پس از درمان اتفاق می افتد و با داروها به خوبی قابل کنترل است. برخی از داروهای شیمی درمانی و برخی از داروهای کنترل بیماری می توانند باعث یبوست شوند.

8.اعصاب

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند به اعصاب به خصوص در دست ها و پاهای شما آسیب بزنند. این می تواند باعث بی حسی آنها شود یا باعث ایجاد احساساتی مانند سوزن سوزن شدن شود. که معمولاً پس از پایان درمان بهبود می یابد، اما ممکن است ماه ها طول بکشد و ممکن است در تعداد کمی از افراد یک عارضه جانبی دائمی باشد.

9. کلیه ها، کبد، قلب و ریه ها

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند باعث تغییراتی در عملکرد کلیه ها، کبد، قلب یا ریه های شما شوند. تغییرات معمولاً موقتی هستند و با پایان درمان به حالت عادی برمی‌گردند.اما برای برخی افراد این تغییرات ممکن است دائمی باشد. برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند خطر ابتلا به لخته شدن خون را افزایش دهند. در صورت تنگی نفس یا تورم در پای خود فوراً با بیمارستان تماس بگیرید.

10. جنسیت و باروری

شیمی درمانی ممکن است بر زندگی جنسی شما تأثیر بگذارد. ممکن است احساس خستگی کنید و علاقه خود را به رابطه جنسی از دست بدهید. برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند بر باروری تأثیر بگذارند. اگر تمایل به داشتن فرزند دارید، قبل از شروع درمان، آن را با پزشک خود در میان بگذارید. ممکن است اقداماتی وجود داشته باشد که شما و پزشکتان می توانید برای کمک به حفظ باروری خود انجام دهید.

11. احساس بیمار بودن

بسیاری از داروهای شیمی درمانی می توانند باعث ایجاد احساس بیماری در شما شوند. اما داروهای کمکی معمولاً می توانند این مشکل را به خوبی کنترل کنند. بیماری ناشی از شیمی درمانی می تواند در عرض چند ساعت پس از شروع درمان شما شروع شود و فقط یک روز یا بیشتر طول بکشد. یا می تواند بیش از 24 ساعت پس از شروع درمان ظاهر شود که حالت تهوع و استفراغ تاخیری نامیده می شود و معمولاً حدود یک هفته طول می کشد.

 همه چیز به نوع و دوز داروهای شیمی درمانی و نحوه واکنش شما به آنها بستگی دارد. که می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. بسیاری از داروهای کمک کننده برای کنترل علائم  وجود دارد و برخی برای برخی افراد بهتر از دیگران عمل می کنند.

12. مو، پوست و ناخن

برخی از داروهای شیمی درمانی باعث ریزش موها میشود و یا موجب میشود موهای شما نازک تر  شوند. برخی از داروهای شیمی درمانی باعث ریزش تمام موهای سر و بدن شما از جمله ابروها و مژه ها می شود. ریزش مو می تواند ناراحت کننده باشد. اما موقتی است و چند هفته پس از پایان درمان، موها دوباره شروع به رشد می کنند.

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند پوست شما را خشک و حساس کنند و برخی ممکن است باعث ایجاد جوش شوند. ممکن است متوجه شوید که پوست شما تا یک سال پس از درمان بیشتر در معرض آفتاب سوختگی یا واکنش به مواد شیمیایی است.

بنابراین هنگام قرار گرفتن در معرض نور خورشید، کلاه بپوشید و از ضد آفتاب استفاده کنید. اگر پوست خشکی دارید، در حین درمان از شنا کردن خودداری کنید. برخی افراد ممکن است متوجه تغییرات در ناخن‌هایشان شوند. ممکن است ناخن این افراد خشک، شکننده، برآمده شود و یا خطوط سفید روی آن‌ها دیده ‌شود.

13. تغییرات شناختی (شیمیایی مغز)

پس از درمان سرطان، برخی از افراد متوجه تغییراتی در حافظه، تمرکز و طرز تفکر خود می شوند. به این تغییرات، اختلال شناختی خفیف (MCI) یا اختلال عملکرد شناختی می گویند. دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث این تغییرات حافظه و تمرکز در افراد مبتلا به سرطان می شود. ممکن است این مشکلات به دلیل داروهای دیگری  که در  درمان های سرطان استفاده میشود  نیز باشد.

 اما طبق تحقیقات جدیدی که انجام شده است، برخی از افراد مبتلا به سرطان قبل از شروع هر درمانی، مشکلات مشابهی دارند. بنابراین این تغییرات می تواند به دلیل خود سرطان باشد.

عوارض جانبی دیر هنگام

اکثرعوارض جانبی شیمی درمانی موقتی هستند و پس از پایان درمان ناپدید می شوند.اما برای برخی افراد، شیمی درمانی می تواند تغییرات تاخیری ویا عوارض طولانی و ماندگاردر بدن ایجاد کند. برخی از این تغییرات ممکن است ماه ها یا سال ها پس از پایان درمان رخ دهد. عوارض جانبی دیرهنگام می تواند شامل یائسگی زودرس، ناباروری، تغییر در احساس دست و پا (نوروپاتی محیطی) و مشکلات قلبی و ریوی باشد.