بیماری پلی سیتمی | غلظت خون بالا

پلی سیتمی یا افزایش غلظت خون، یک بیماری است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون به طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد. این وضعیت در بسیاری از موارد بدون علامت خاصی بروز می‌کند، اما می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی در سیستم گردش خون شود. خون وظیفه حیاتی حمل اکسیژن به اندام‌های بدن را بر عهده دارد و از طریق رگ‌ها و شریان‌ها جریان پیدا می‌کند. با افزایش بیش از حد گلبول‌های قرمز، جریان خون کندتر می‌شود و خطر لخته شدن خون در رگ‌ها افزایش می‌یابد. این لخته‌ها ممکن است مانع از اکسیژن‌رسانی مناسب به اندام‌ها شوند و عوارضی جدی به دنبال داشته باشند. در این مقاله به بررسی بیماری پلی سیتمی، انواع آن، علائم و نشانه‌ها و همچنین نکاتی درباره تشخیص و مدیریت آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

بیماری غلظت خون بالا چیست؟

بیماری غلظت خون بالا، که به آن پلی‌سیتمی نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون بیش از حد نرمال افزایش می‌یابد. این افزایش باعث می‌شود خون غلیظ‌تر شده و جریان آن در رگ‌ها کندتر شود. غلظت خون بالا می‌تواند باعث مشکلاتی مانند لخته شدن خون، کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و افزایش خطر سکته یا حملات قلبی شود.

انواع بیماری پلی سیتمی

این بیماری می‌تواند به دو صورت پلی سیتمی اولیه (ناشی از اختلال در تولید گلبول‌های قرمز) و پلی سیتمی ثانویه (در اثر عواملی مانند کمبود اکسیژن مزمن، بیماری‌های ریوی یا زندگی در ارتفاعات بالا) بروز کند. علائم ممکن است شامل سردرد، سرگیجه، خستگی، تغییر رنگ پوست و گاهی درد در ناحیه قفسه سینه باشد. تشخیص و مدیریت این بیماری نیازمند مشاوره با پزشک متخصص و انجام آزمایش‌های مرتبط است.

پلی سیتمی کاذب چیست؟

پلی سیتمی کاذب به حالتی گفته می‌شود که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون به طور موقت افزایش می‌یابد، اما این افزایش به علت عوامل خارجی مانند کم‌آبی بدن یا استفاده از برخی داروها است و به معنای افزایش واقعی تولید گلبول‌های قرمز نیست. در این نوع از پلی سیتمی، به دلیل از دست دادن مایعات بدن، حجم پلاسما کاهش یافته و در نتیجه غلظت خون افزایش می‌یابد. این وضعیت معمولاً موقتی است و با درمان علت اصلی مانند هیدراتاسیون یا توقف داروهای خاص، سطح خون به حالت نرمال باز می‌گردد.

پلی سیتمی کاذب معمولاً با پلی سیتمی واقعی که در آن تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز توسط مغز استخوان رخ می‌دهد، متفاوت است. شناخت این نوع پلی سیتمی اهمیت زیادی دارد چرا که درمان آن به مراتب ساده‌تر و سریع‌تر از پلی سیتمی واقعی است.

میزان نرمال گلبول قرمز در خون

به طور کلی غلظت طبیعی هموگلوبین که در مردان ماکسیمم 17.9 دهم گرم در 100 سی سی می باشد و اگر این میزان از 18 در آقایان و در خانم ها از 16 بالاتر برود گفته می شود فرد غلظت خون دارد. به عبارتی دیگر اگر تعداد گلبول های قرمز خون به بیشتر از 7 میلیون در میلی متر مکعب در آقایان و بیشتر از 6 میلیون در میلی متر مکعب در زنان می شود غلظت خون اتفاق می افتد.

علل ایجاد بیماری پلی سیتمی

علل ایجاد بیماری غلظت خون بالا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• پلی‌سیتمی ورا (Polycythemia Vera): این نوع اولیه بیماری به دلیل اختلال ژنتیکی در مغز استخوان رخ می‌دهد که منجر به تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز می‌شود.
• کمبود اکسیژن مزمن: بیماری‌های ریوی، زندگی در ارتفاعات یا مشکلات قلبی ممکن است باعث تحریک تولید گلبول‌های قرمز شوند.
• برخی از تومور ها: برخی تومورها با تولید هورمون اریتروپویتین، گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهند.
• استعمال دخانیات: سیگار باعث کاهش اکسیژن خون و در نتیجه تولید گلبول‌های قرمز بیشتر می‌شود.
• کم‌آبی شدید بدن: این حالت می‌تواند غلظت خون را به طور موقت افزایش دهد.
• بیماری‌های کلیوی: اختلالات کلیوی می‌توانند هورمون‌هایی ترشح کنند که تولید گلبول‌های قرمز را افزایش دهند.

 

 علائم شایع غلظت خون بالا

علائم شایع غلظت خون بالا ممکن است در ابتدا خفیف باشد، اما با گذشت زمان و تشدید بیماری، می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند. برخی از علائم رایج عبارتند از:

• سرگیجه و سردرد: افزایش تعداد گلبول‌های قرمز ممکن است باعث افزایش غلظت خون و کاهش جریان خون به مغز شود.
• خستگی و ضعف عمومی: کمبود اکسیژن‌رسانی مناسب به اندام‌ها می‌تواند احساس خستگی مداوم ایجاد کند.
• قرمزی پوست، به‌ویژه در صورت: این وضعیت به دلیل افزایش جریان خون در ناحیه سطحی پوست رخ می‌دهد.
• تنگی نفس: غلظت بالای خون ممکن است جریان اکسیژن را مختل کرده و باعث تنگی نفس شود.
• خارش پوست، به‌خصوص پس از حمام گرم: این حالت در اثر افزایش گردش خون و تحریک سلول‌های پوستی ایجاد می‌شود.
• احساس درد یا فشار در قفسه سینه: ممکن است ناشی از مشکلات قلبی مرتبط با غلظت خون بالا باشد.
• دست‌ها و پاهای سرد یا بی‌حس: کاهش جریان خون به اندام‌های انتهایی باعث این مشکل می‌شود.
• مشکلات بینایی: تاری دید یا دیدن نقاط نورانی ممکن است به دلیل تأثیر غلظت خون بر رگ‌های چشم باشد.

اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک مشورت کنید، زیرا این شرایط می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری مانند لخته شدن خون یا سکته شود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به پلی سیتمی ثانویه هستند؟

افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به پلی سیتمی ثانویه قرار دارند، به طور کلی شامل گروه‌هایی هستند که به نوعی با کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن مواجه هستند. موارد زیر از جمله عوامل اصلی این وضعیت هستند:

1. سیگاری‌ها: مصرف سیگار یکی از عوامل مهم در بروز این بیماری است. سیگار با جایگزین کردن گاز CO به جای اکسیژن در خون، باعث می‌شود بافت‌های بدن دچار کمبود اکسیژن شوند. در نتیجه، بدن برای جبران این کمبود، هورمون اریتروپوئیتین ترشح می‌کند که باعث افزایش تولید گلبول‌های قرمز و غلظت خون می‌شود.
2. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی: بیماری‌هایی مانند برونشیت مزمن، آمفیزم یا نارسایی قلبی باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بدن می‌شوند. این شرایط نیز می‌توانند محرک تولید بیشتر اریتروپوئیتین باشند.
3. اختلالات مادرزادی در هموگلوبین: برخی از هموگلوبین‌های غیرطبیعی نمی‌توانند اکسیژن را به درستی به بافت‌ها برسانند. در این حالت، بافت‌ها دچار کمبود اکسیژن می‌شوند و بدن برای جبران آن گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌کند.
4. افراد با اختلالات تنفسی مزمن: وجود مشکلاتی در مجاری تنفسی کوچک یا بزرگ مانند انسداد‌های مزمن، باعث کاهش سطح اکسیژن در بدن می‌شود و می‌تواند پلی سیتمی ثانویه را تحریک کند.

این بیماری معمولاً نتیجه تلاش بدن برای جبران کمبود اکسیژن است و شناسایی و درمان علت اصلی می‌تواند به کنترل آن کمک کند.

درمان‌های رایج برای کاهش غلظت خون

درمان‌های رایج برای کاهش غلظت خون بسته به شدت بیماری و علت ایجاد آن متفاوت است. هدف اصلی درمان، بهبود جریان خون، کاهش خطر لخته شدن خون و کنترل علائم بیمار است. در ادامه به برخی از روش‌های رایج درمانی اشاره شده است:

1. فلبوتومی (حجامت درمانی)

این روش شامل تخلیه مقدار مشخصی از خون از بدن است تا تعداد گلبول‌های قرمز کاهش یابد و غلظت خون متعادل شود. فلبوتومی معمولاً یکی از اولین مراحل درمان برای پلی سیتمی است.

2. داروهای رقیق‌کننده خون (ضد انعقادها)

در برخی موارد، پزشک داروهایی مانند آسپرین با دوز پایین تجویز می‌کند تا از لخته شدن خون جلوگیری کرده و جریان خون را بهبود بخشد.

3. داروهای مهارکننده تولید گلبول قرمز

برای کاهش تولید گلبول‌های قرمز، داروهایی مانند هیدروکسی‌اوره یا اینترفرون آلفا تجویز می‌شوند. این داروها معمولاً برای موارد شدیدتر و در افرادی که به سایر روش‌های درمانی پاسخ نمی‌دهند، استفاده می‌شوند.

4. درمان بیماری‌های زمینه‌ای

اگر غلظت خون به دلیل یک بیماری زمینه‌ای مانند بیماری‌های ریوی، قلبی یا اختلالات هورمونی باشد، درمان علت اصلی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.

5. اصلاح سبک زندگی

• قطع مصرف سیگار: ترک سیگار می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی در کاهش غلظت خون داشته باشد.
• مصرف آب کافی: حفظ هیدراتاسیون مناسب به کاهش ویسکوزیته خون کمک می‌کند.
• فعالیت بدنی: ورزش منظم می‌تواند جریان خون را بهبود بخشد و از لخته شدن خون جلوگیری کند.

6. اکسیژن‌درمانی

برای افرادی که به دلیل بیماری‌های ریوی یا ارتفاعات بالا دچار کمبود اکسیژن هستند، اکسیژن‌درمانی می‌تواند به کاهش تولید اضافی گلبول‌های قرمز کمک کند.

7. رژیم غذایی مناسب

مصرف غذاهای سالم، کاهش مصرف نمک و دوری از غذاهای چرب می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی و عروقی مرتبط با غلظت خون بالا را کاهش دهد.

مشورت با پزشک متخصص برای انتخاب بهترین روش درمان بسیار مهم است، زیرا درمان باید بر اساس وضعیت سلامت کلی بیمار و علت زمینه‌ای غلظت خون تنظیم شود.

آیا با افزایش چربی خون غلظت خون افزایش پیدا می کند؟

بله، افزایش چربی خون می‌تواند به غلظت خون کمک کند. وقتی میزان چربی خون بالا می‌رود، به ویژه در مواردی مانند افزایش کلسترول LDL (چربی بد) و تری گلیسیرید، ممکن است موجب افزایش غلظت خون شود. این امر به دلیل ایجاد تجمع چربی در رگ‌ها و افزایش احتمال تشکیل لخته‌های خونی است که می‌تواند جریان خون را کند کرده و در نهایت منجر به غلظت خون بالا شود.

سوالات متداول پلی سیتمی

نتیجه گیری

پلی سیتمی یا غلظت خون بالا، اگرچه می‌تواند منجر به عوارض جدی شود، با آگاهی، تشخیص به موقع و مراقبت مناسب قابل مدیریت است. شناخت علائم، عوامل خطر و روش‌های درمانی، کلید کنترل این بیماری است. از آنجا که پلی سیتمی ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد، مراجعه به پزشک و دریافت درمان متناسب با نوع بیماری اهمیت زیادی دارد. با رعایت سبک زندگی سالم، ترک سیگار و پایش مداوم وضعیت سلامتی، می‌توان از بروز یا پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد و کیفیت زندگی بهتری داشت.